Türk İşletim Sistemleri

Günümüze kadar ülkemiz girişimcileri tarafından üretilmiş Türk İşletim Sistemileri hakkında bilgiyi bu makalemizde vermeye çalışacağız. Bazı sistemler akif kullanımda olmakla beraber bazıları ise tozlu raflarda yerlerini almış durumdadır.

“Bir ülkenin özgürlüğü işletim sistemiyle başlar” diyor Pardus Topluluk sürümü. Aslında ne kadar kendi ürettiğin yazılımı kullanıyorsan o kadar özgürsün.

Yazılım dünyasının uçsuz bucaksız bir alan olmasına karşın son yıllara kadar Türkiye’nin pay sahipliği pek azdı. Türkiye’de günlük işler yürütülürken halen daha yabancı ülkelerin yazılımları kullanılıyor. Üstelik devlet dairelerinde bile. Bu kullanım; hem güvenliği riske ediyor hem de sonu gelmez maliyetlere sebep oluyor. Üstelik bireysel kullanıcılar da yabancı yazılım kullandıkları için onlar da risk grubuna giriyor.

Araştırmalarımız sonucu Türk İşletim Sistemlerini en azından bizim ulaşabildiklerimizi aşağıda sizler için listeledik ve haklarında kısa da olsa bilgi vermeye çalıştık.

Bunlar:

1. Archman Linux GNU/Linux
2. Anadolu Panteri
3. Fux Projesi
4. Gelecek Linux
5. Gibux
6. Mebis Linux (Aylinux)
7. Milis Linux
8. Pardus
9. Pisi Linux
10. Truva Linux
11. Turkix
12. Turkuaz Linux

Pardus

İlk sürümü 27 Mayıs 2005’te yayınlanan ve şu ana kadar en kararlı işletim sistemimiz olan Pardus, TÜBİTAK ULAKBİM tarafından geliştirilen işletim sistemidir. Türk işletim sistemleri arasında devlet tarafından geliştirilen ilk işletim sistemimizdir. Pardus’a dair ilk planlamalar 2003’te başladı. Projenin amacı gelişen yazılım ve bilişim dünyasında Türkiye’nin kendi işletim sistemiyle bulunabilmesiydi. Ayrıca Pardus en uzun ömürlü Türk işletim sistemidir ve halen aktif olarak kullanımdadır. İki tür Pardus sürümü bulunmaktadır. Bunlar Pardus Kurumsal ve Pardus Topluluk Sürümü olarak ayrılır.

Pardus ilk yayınladığı zamanlarda Pisi paket yöneticisine sahip bir işletim sistemiydi. Fakat son yıllarda sistem Debian alt yapısına geçmiştir. Bunun sebebinin Fatih Projesi’yle ilkokul, ortaokul ve liselerde kullanılacak olan akıllı tahtalara tam uyumluluk sağlanması amacıdır.

Pardus şu anda bazı kamu kuruluşları (Millî Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri, vb.) ve bireysel kullanıcılar tarafından kullanılmaktadır.

Pisi Linux

2013’te Pardus’un Pisi tabanını terk etmesi sonucunda elde kalan saf diyebileceğimiz Pardus’u gönüllü bir grup geliştirmeye başladı. İlk sürüm ise 4 Kasım 2014’te yayınlandı. Pardus’un Debian altyapısına geçişine karşı çıkanların kullandığı Pisi Linux, saf tabana bağlı felsefeyle gelişmelerini devam ettirmektedir.

Turkuaz Linux

İlk işletim sistemimiz İstanbul Teknik Üniversitesi öğrencileri H. Turgut Uyar ve F. Kağan Gürkaynak ile Yeditepe Üniversitesi öğrencileri Giray Devlet ve Nurhan Çetin’in bir araya gelmesiye geliştirilen işletim sistemidir. Çekirdek öbek sayısı 10 ve toplam katkı yapan sayısı 100’e çıkmasına rağmen tasarı sürekli olamamıştır. Fakat Türk işletim sistemi tarihinde en önemli noktaya sahip Turkuaz Linux, kendisinden sonra gelen sistemlere ilham kaynağı, öncü olmuştur.

Turkuaz Linux’dan kısaca bahsedecek olursak, Turkuaz Linux, Red Hat Linux 5.0 sürümü dayalı bir sistemdir. Tam 495 paket derlenip Türkçe hale getirilmiştir. İTÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü laboratuvarlarında 1997 ve 1998 yıllarında kullanılmıştır. Ayrıca bu sistem kişisel bilgisayar dergileri ile bireysel kullanıcılara ulaşılmıştır.

Son sürüm ise 1998 yılının Nisan ayında duyurulmuştur. Turkuaz Linux’un başarısızlık sebepleri olarak yazılım pazarındaki durum ve eksik kalan yasal düzenlemeler gösterilmiştir.

Gelecek Linux

Görkem Çetin isimli bir girişimci Linux dağıtımları üretmek ve satmak amacıyla 1998’de Gelecek Linux A.Ş.’yi kurdu. Gelecek Linux’a sahip olmak için o zamanın parasıyla 39,99 YTL ücret gerekiyordu. Üstelik 12 aya kadar taksit imkânı da vardı. Gelecek Linux, Red Hat tabanlı bir işletim sistemiydi.

O dönemde bazı kuruluşlar (bunların arasında üniversiteler de var) kullanmaya başlamıştı. O zamanki hava, bir Türk işletim sistemi doğmuş ve dolaylı rakibi Microsoft’a diş bileyeceğiydi. Fakat Microsoft ve Gelecek Linux A.Ş. mahkemelik oldu. Rekabet kurulu Microsoft hakkında soruşturma başlatmıştı. O dönemde basına yansıyan haberlerde gizli bir elin Gelecek Linux’un büyümesini engellendiği yazıyordu. İlerleyen zamanda Gelecek Linux A.Ş tutunamadı ve kendini tasfiye etti. Türk işletim sistemleri arasında tek ticari amaçla geliştirilmiş olandır.

Truva Linux

2004 yılının Nisan ayında bir grup gönüllü bilgisayar kullanıcı tarafından Turuva Linux projesi başlamıştır. Projenin başlamasında başrol LinuxNet forumda atılan bir mesajdır. Projenin amacı olarak Türk GNU/Linux kullanıcılarının ihtiyaçları giderilmesi için hızlı, kolay ve kararlı bir sistem kurmaktır.

Sistem Slackware tabanlıdır. Slackware’nin tercih sebebi olarak ise üzerinde kolay oynanması ve kararlılığı gösterilmiştir. Truva Linux'da maalesef basit bir Türk işletim sistemleri arasındadır.

Turkix

Turkix işletim sistemi Türkiye ve Azerbaycan halkını hedefleyen Mandrake tabanlı işletim sistemidir. İlk sürümünü 31 Mayıs 2004’te yayınlamıştır. Bu ilk sürümün adı ise “Bismillah”tır. Canlı çalışabilir CD desteğiyle gelen ilk Türk işletim sistemi olma başarısını yakalamıştır. Türk işletim sistemleri arasında ilk canlı kullanabilir olarak gelen sistemdir.

Turkix en son kararlı sürümünü Aralık 2008’de almıştır. Sürümün adı 10.0a’dır. Proje askıdadır ve ne zaman yeni sürüm çıkacak bilinmemektedir.

Milis Linux

Bir diğer Türk yapımı işletim sistemi de Milis (Milli İşletim Sistemi) Linux’dur. Henüz ilk versiyonu yayınlanmış olan Milis Linux, özgün paket yönetimini benimsemiştir. Yani Pisi Linux gibi Linux çekirdeği üzerinde kendi alt yapısına sahiptir. Logosunda ise Kartal vardır.

Milis Linux’un mimarları Milis’i anlatırken, milis kelimesinin sivillerden oluşan asker topluğu anlamını hatırlatarak, kendilerini de bir milis olarak görüyorlar. Çünkü bu özgün sistemi hazırlayarak askerlik gibi bir vatani hizmeti yerine getirdiklerini, bu sistemin hobi olarak değil zorunluluk olarak hazırlandığını söylüyorlar. Çünkü yazılım dünyasında Türkiye’nin henüz istenilen seviyeye gelmemesi, yerlilik oranında düşük oranları yakalaması onları yerli ve milli bir işletim sistemi hazırlamaya yönlendirmiş.

Şu an 1.0 ile ilk sürümü yayında olan Milis Linux’un ilk sürüm ismi ise Atilla’dır. Çünkü, yine onların değimiyle Atilla, Avrupa’yı itici kuvvetle Avrupa’NIN yapısını değiştirdi, ayrı bir ruh verdi. Onlar da bu ruhla yazılımsal olarak bir iticilik hedefliyorlar.

Gibux

Nedir bu GİBUX” sloganıyla karşımıza çıkan GİBUX, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından geliştirilen işletim sistemidir. Amaç GİB’in kendi sistemleri üzerinde hızlı, güvenli ve kararlı bir sistem kurmak istemesidir. Projeye dair bilgi şu anda çok kısıtlıdır. Projenin başlangıç tarihi 2013 Nisan’dır.

İlk sürümünü Ocak 2014’te yayınlayan GİBUX, bizi heyecanlandıran bir işletim sistemi. Çünkü TÜBİTAK dışında ilk kez bir kamu kuruluşu bir işletim sistemi üretecek ve bu sistem kendi ihtiyaçları doğrultusunda yazılacak. Gibux şu anda aktif olarak 10.182 bilgisayarda ve 102 sunucuda kullanılıyor. Gibux’a yapılacak göçün sonunda toplamda 37301 masaüstü bilgisayara, 515 sunucuya ulaşması hedefleniyor. Kaba taslak bir hesaplama yaparsak: GİB çalışanlarının Windows 10 Pro ve Microsoft Office kullandığını ve sunucu olarak da Windows Server 2016 kullandığını düşünerek lisans ücretlerinden 130 milyon TL tasarruf edildiği tahmin ediliyor.

Mebis Linux (Aylinux)

Teknoloji geliştikçe insanların ihtiyaçları büyüyor ve farklılaşıyor. Bu farklılıklar kişiden kişiye, kurumdan kuruma değişiyor. Gibux’un Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından geliştirilmesinin bir benzeri olarak da Mebis Linux, Millî Eğitim Bakanlığının ihtiyaçlarının karşılaması için geliştirildi.

Mebis Linux, Arch tabanli bir Linux işletim sistemidir. Masaüstü ortamı olarak da kolay kullanımlı Cinnamon tercih edilmiştir. Cinnamon tercih edilmesinin sebebi ise Windows’tan geçiş yapan kullanıcıların zorluk yaşamamaları amacı taşıyor. Mebis Linux’ta diğer Linux tabanlı işletim sistemlerinde bulunan Libreoffice yerine WPS Office bulunuyor. Bunun da sebebi WPS Office MEB’in dokümanları ile uyumlu çalışıyor.

İleride daha da yaygınlaşması hedeflenen Mebis Linux, MEB’e bağlı il ve ilçe müdürlüklerinde kullanılarak para tasarrufu, önemli bilgilerin güvenliğini sağlama ve kullanılan sistemlerin Milliliği için önem arz ediyor.

Archman Linux GNU/Linux

Archman, adından da anlaşılacağı üzere Linux tabanlı ve Arch Linux’tan geliştirilerek üretilmiştir. İsmi Arch Linux’tan ve Arch Linux’un paket yöneticisi Pacman’den alarak Archman GNU/Linux olmuştur. Archman özel gönüllü bir topluluk tarafından geliştirilmektedir ve sürekli olarak güncellemeler almaktadır. Masaüstü ortamı olarak Xfce ve KDE tercih edilmiştir. Sebep olarak da bu iki masaüstü ortamının çok kullanıcı sayısına sahip olması ve görsel olarak daha çekici olması gerekçe gösterilmiştir.

Archman’i geliştiren ekip önceden de Arch Linux’un gelişimine katkı sunduğu için deneyimi bolca bulunuyor. Bu deneyimin verdiği avantaj ile birlikte sistemi ihtiyaçlara uygun üreterek Türkiye’de bilgisayar kullanıcılarına ulaşmayı hedefliyor. Türk işletim sistemleri arasında en güncel olanlar arasında bulunan Archman Linux gün geçtikçe gelişmeye devam ediyor.

Fux Projesi

Fux, farklı amaçlar için kullanılabilecek bir işletim sistemi olması için geliştirildi. Fux, üç farklı tipte iş istasyonu, en düşük sistem ve sunucu olarak kullanılıyor. Sürekli olarak güncellemeler alan Fux Projesi, RPM paket yöneticisini kullanıyor. İş istasyonu sürümü hem kişisel kullanımlar için hem de profesyonel kullanımlar için kullanılabiliyor. 

Fux Projesi, Fedora tabanlı bir Linux dağıtımı olarak ortaya çıktı. Açık kaynak kodlu olan bu Linux dağıtımı, Workstation (İş İstasyonu), Server (Sunucu) ve Minimal olmak üzere üç farklı türde geliştirildi. İsimlerinden de anlaşılacağı üzere Server isimli türü genellikle sunucularda kullanılmak üzere, Workstation isimli türü genellikle son kullanıcılar için günlük kullanıma uygun olarak ve Minimal olan türü ise daha çok kullanıcıların kendi istedikleri gibi özelleştirebilmeleri ve geliştirebilmeleri için ortaya çıkarılmış ham sürüm olarak karşımıza çıkıyor. Bununla birlikte bizzat deneyimlediğim Workstation sürümünde, varsayılan olarak Gnome masaüstü ortamı gelmekte ve oldukça rahat ve kullanışlı bir şekilde çalışmaktaydı. Bir süredir F. Bölük tarafından geliştirilen Fux Projesi ne yazık ki 2019 yılında sonlandırıldı.

Anadolu Panteri GNU/Linux

Anadolu Panteri, Türkiye’de bireysel ve kurumsal olarak her kesime Linux desteği vermek, sevdirmek amaçlı kurulmuştur. Anadolu Panteri GNU/Linux, Debian GNU/Linux işletim sistemine dayalı bir GNU/Linux dağıtımıdır. 

Anadolu Panteri’nin ana özellikleri:
Debian tabanlı, Kararlı veya (yarı) yuvarlanan sürüm, Hafif, hızlı ve basit, En sevdiğiniz masaüstü bilgisayarları seçin, Özel sürümler: SK, GL & EBA, Çoğu kablosuz ve mobil ağ kartları desteklenir, Seçili uygulama seti, multimedya codec’leri ve eklentileri, Geniş bir ek uygulama seti ile kendi deposu, Kolay sabit sürücü / USB kurulumu

Genel olarak Anadolu Panteri, Linux’a yeni başlayanları değil, bir miktar Linux bilgisine sahip kullanıcıları hedefler.

Bu yazımızda Türk işletim sistemleri hakkında bilgiler vermeye çalıştık. Eğer başka sistemler de geliştirildi ise bu yazıya eklemeye devam edeceğiz. Eğer bizim (sehven) gözden kaçırdığımız Türk işletim sistemi varsa yorum ile bildiriniz.